“เสรีภาพ เสมอภาค ภราดรภาพ” เป็นคำขวัญประจำชาติที่คนฝรั่งเศสยึดถือ เช่นเดียวกับที่คนไทยเคารพใน “ชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย์”
เมื่อมีศาสนาเป็นหนึ่งในเสาหลักของประเทศแล้ว จึงไม่ใช่เรื่องแปลกที่พุทธศาสนิกชนชาวไทยจะแสดงศรัทธาและรักษาประเพณีวิถีชาวพุทธที่ปฏิบัติสืบต่อกันมาอย่างยาวนาน ไม่ว่าจะเป็นการทำบุญ หรือการตักบาตร ดังเช่นในวันพระใหญ่อย่างอาสาฬหบูชาที่ใกล้จะมาถึงนี้ ชาวไทยที่แม้จะรักสนุกเป็นนิสัยกลับร่วมใจตื่นเช้ามาตักบาตร เข้าวัดทำบุญ และละเว้นการดื่มสิ่งมึนเมาชั่วคราว
พุทธวิถีแบบดั้งเดิม
การตักบาตรถือเป็นการสร้างบุญในวิถีพุทธที่พบเห็นได้ชินตา ชาวพุทธเชื่อว่า ถ้าสะสมบุญไว้มากพอจะได้ไปเกิดใหม่ในภพภูมิที่ดี ชาวบ้านตามต่างจังหวัดยังคงไว้ซึ่งวิถีตักบาตรแบบดั้งเดิม ผู้คนตื่นก่อนฟ้าสางเพื่อเตรียมปรุงอาหารตักบาตร อาหารร้อน ๆ ห่อใบตอง ใบเตย หรือใบบัว ก่อนจะนำไปใส่บาตรแก่ภิกษุสามเณรตามเส้นทางบิณฑบาต การเตรียมอาหารตักบาตรเป็นการสร้างบุญร่วมกันของผู้มีจิตศรัทธา และเป็นการสร้างความสัมพันธ์อันดีในระหว่างปรุงอาหาร อาจกล่าวได้ว่าอาหารเป็นสายใยวิเศษที่เชื่อมโยงคนในสังคมเข้าด้วยกัน เพื่อนสนิทมิตรสหายและญาติวงศ์ทั้งใกล้และไกลมารวมตัวกันเพื่อช่วยสืบทอดพระพุทธศาสนา และด้วยวิถีชีวิตที่เรียบง่ายไม่เร่งรีบ ทุกวันพระ ชาวบ้านมักไม่รอใส่บาตร แต่จะนำอาหารที่เตรียมใหม่ ๆ ตอนรุ่งสางใส่ปิ่นโตอย่างประณีตไปถวายแด่ภิกษุสามเณรที่วัด ซึ่งคุณอาจไม่สามารถสัมผัสภาพความอบอุ่นใกล้ชิดเหล่านี้ได้ที่ใดในโลก แต่น่าเสียดายที่มันกำลังจางหายไปตามยุคสมัยที่เปลี่ยนไป
อาหารสร้างบุญ
ไม่มีใครตอบได้แน่ชัดว่า ต้องตักบาตรด้วยอะไรจึงได้ขึ้นสวรรค์ ชาวบ้านมักกล่าวว่าให้ใส่บาตรตามมีตามเกิด จะทานอะไรก็ให้แบ่งส่วนหนึ่งมาตักบาตรก่อน ปลาเป็นหนึ่งในอาหารที่นิยมนำมาตักบาตร ไม่ว่าจะเป็นปลาดุกย่าง ปลานิลทอด หรือปลาอื่น ๆ จากแม่น้ำอันอุดมสมบูรณ์ของประเทศไทย อาหารพื้น ๆ อย่างไข่เจียว หรือน้ำพริกสำหรับฉันคู่กับผักต่าง ๆ อย่างมะเขือยาว ถั่วฝักยาว หรือแตงกวาก็เห็นได้บ่อยระหว่างตักบาตร ถือเป็นการใส่ใจต่อสุขภาพของเหล่าผู้ทรงศีล นอกจากผักจะย่อยง่ายแล้ว น้ำพริกยังช่วยเรื่องระบบขับถ่ายอีกด้วย
บางคนอาจถวายภัตตาหารที่หรูหรากว่าชาวบ้านทั่วไป ไม่ว่าจะเป็นข้าวผัดปูเนื้อเน้น ๆ แกงมัสมั่นเนื้อที่เคี่ยวจนนุ่ม ตบท้ายด้วยผลไม้อย่างแตงไทย มะละกอ หรือแก้วมังกรที่แกะสลักอย่างวิจิตร ชาวพุทธบางคนเชื่อว่า ยิ่งภัตตาหารที่ถวายหน้าตาสวยงามมากเท่าไหร่ รูปร่างหน้าตาของพวกเขาในชาติถัดไปก็จะสวยงามเท่านั้น ไม่ว่าจะจริงหรือไม่ อย่างน้อยที่สุด พวกเขาก็สบายใจในชาตินี้
แต่สำหรับชาวกรุงที่เวลามีค่ายิ่ง การตักบาตรก็ต้องปรับเปลี่ยนให้เข้ากับวิถีชีวิตที่เร่งรีบ ร้านค้าตามเส้นทางบิณฑบาตจัดเตรียมชุดอาหารไว้จำหน่าย ช่วยให้พุทธศาสนิกชนประหยัดเวลาสร้างบุญ อาหารยอดนิยมไม่ว่าจะเป็นกะเพราไก่ หมูพะโล้ หรือหมูทอดกระเทียมถูกจัดใส่ถุงไว้ให้เรียบร้อยพร้อมนำวางลงบาตร แม้อาจจะดูฉีกไปจากวิถีดั้งเดิม แต่นี่ก็เป็นวิธีที่น่าจะเหมาะสมกับสังคมเมืองที่สุดแล้ว ไม่ว่าจะตักบาตรแบบใด สิ่งสำคัญคือความตั้งใจและการไม่หวังผลตอบแทน
เมล็ดพันธุ์แห่งความดี
ข้าวถือเป็นส่วนสำคัญในสำรับอาหารไทย และเป็นองค์ประกอบสำคัญในการตักบาตร คนไทยตักบาตรด้วยข้าวหุงสุกร้อน ๆ เสมอไม่ว่าจะยากดีมีจนเพียงใด แม้จะใส่บาตรด้วยข้าวเพียงช้อนเดียว อานิสงส์บุญก็ยังถึงพร้อมญาติโยมท่านนั้นเช่นกัน โดยมากแล้ว ข้าวที่นำมาตักบาตรมักเป็นข้าวหอมมะลิ แต่ในบางภูมิภาคอย่างเช่นภาคเหนือและอีสาน ผู้คนจะนิยมตักบาตรด้วยข้าวเหนียว
วิธีตักบาตร
การบิณฑบาตเป็นกิจวัตรเพื่อเลี้ยงชีพของสงฆ์ เหล่าภิกษุสามเณรเริ่มเดินบิณฑบาตเมื่อฟ้าสางไปจนถึงประมาณ 7 โมงเช้า หลายคนเชื่อว่า ยิ่งข้าวที่นำมาตักบาตรอุ่นเท่าใด บุญที่ได้ก็จะมากเท่านั้น นอกจากอาหารแล้ว ผู้มีจิตศรัทธาบางคนยังถวายธูปเทียนและดอกไม้เพิ่มเติมอีกด้วย
ในระหว่างตักบาตร ญาติโยมจะตั้งจิตอธิษฐานถึงความดีที่ตนกำลังกระทำ โดยอาจจะอุทิศส่วนกุศลถึงผู้ล่วงลับไปแล้วด้วยก็ได้
ญาติโยมควรถอดรองเท้าระหว่างใส่บาตร ถือเป็นการแสดงความเคารพต่อผู้ทรงศีลด้วยการไม่ยืนสูงกว่า อาหารที่เตรียมมาควรอยู่ในสภาพดี ถ้าเป็นอาหารประเภทเนื้อจะต้องไม่ฆ่าสัตว์เพื่อนำมาปรุงถวายโดยเฉพาะ มิเช่นนั้น ภิกษุที่รับบิณฑบาตไปจะถือว่าผิดพระวินัย
ที่ไหนและเมื่อไหร่
สำหรับผู้ที่ต้องการทำบุญตักบาตร สามารถใส่บาตรหรือถวายภัตตาหารเช้าได้ที่วัดที่ใกล้คุณมากที่สุด หรืออาจขอคำแนะนำจากคนในท้องถิ่นว่าย่านใดเป็นย่านที่พระสงฆ์เดินบิณฑบาตผ่าน
โดยบางวัด พระสงฆ์เริ่มออกบิณฑบาตตั้งแต่ตี 5 แล้วจึงกลับมาทำวัตรเช้า และฉันอีกทีตอน 7 โมงเช้า
ทั้งนี้ยังมีวัดใหญ่ๆ ในกรุงเทพฯ ที่คุณสามารถทำบุญตักบาตรได้เช่นกัน ได้แก่ วัดเบญจมบพิตรดุสิตวนาราม วัดโพธิ์ วัดอรุณราชวราราม ราชวรมหาวิหาร หรือวัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์ราชวรมหาวิหาร เป็นต้น
