Emile van der Staak van MICHELIN ster De Nieuwe Winkel en Ketelbroek. Rieno Bos van Klavertje Vier en De Smallekamp. Jorik Degenkamp van Bistro Flores en Oogstwold. Het zijn maar enkele voorbeelden van chefs die de rijkdom van het voedselbos omarmen. Het zijn early adopters die wellicht steeds meer collega’s zullen inspireren. Maar is het ook interessant om hier als particulier zelf mee aan de slag te gaan?
“Het idee van een bos waarin bijzondere soorten groeien en waar je niet veel aan hoeft te doen, slaat wel aan ja,” vertelt Pip Gilmore van Slow Food Nederland, een beweging die zich inzet voor een goed, clean en eerlijk voedselsysteem. Voedselbossen passen perfect binnen hun duurzame zienswijze. “Maar dat idee is juist het probleem. Je moet namelijk heel veel doen in een voedselbos. Ik heb veel contact met kleine tuinders die moeite hebben om rond te komen omdat kleinschalige landbouw veel tijd kost en weinig oplevert. En toen kwam het verhaal van de voedselbossen met heel wat beloftes.”
“Voor een voedselbos heb je eerst heel wat werk in het ontwerpen, aankopen van materiaal en aanleggen van het bos. Dan moet je een paar jaar wachten zodat alles groeit. Je moet weten dat een voedselbos gemiddeld een tweehonderdtal eetbare gewassen telt, in tegenstelling tot pakweg tien in een moestuin. Je moet alles dus geleidelijk aan plukken en verwerken. Tegen het einde van het seizoen kan het dus zijn dat je dertig à veertig gewassen in kleine hoeveelheden moet plukken. En dan moet je ze nog drogen, fermenteren, etc.”
“Het voedselbosidee is fantastisch voor de bewustwording en om ons op een andere weg te zetten.”
Een voedselbos bevat verschillende lagen die elkaar beïnvloeden en versterken. Grote bomen zoals notenbomen, wat kleinere fruitbomen met bijvoorbeeld appels en kersen, struiken met pakweg bosbessen en op de bodem groenten, bloemen en kruiden. Regelmatig worden er exoten aangeplant die goed gedijen in onze contreien. Het voornaamste onderhoud dat je hebt is eventueel wat snoeien, als je dat al wil doen.
“Een voedselbos is gebaseerd op een doordacht ontwerp en aanplant van goed plantmateriaal,” vervolgt Wouter van Eck van voedselbos Ketelbroek, die eveneens voorzitter is van de Stichting Voedselbosbouw. “Het functioneert als een natuurlijk bos, maar de opbrengsten van dit systeem zijn veel hoger en meestal smakelijker. Als voedselbosboer hoef ik me niet bezig te houden met ploegen, eggen, mesten, wieden en spuiten. Je hoeft geen gevecht met de natuur te leveren om een goede productie te hebben. Natuurlijk moet een deel van de oogsten verwerkt worden, dat is bij andere agrarische productiemethoden heus niet anders.”
Pip Gilmore ziet het voedselbos als een goede aanvulling op klassieke landbouwmethodes, maar niet als vervanging van die landbouw. “Ik vind het persoonlijk jammer dat men gaat promoten om te stoppen met normale landbouw om over te gaan op voedselbossen. Ik denk dat boeren hierin zullen meegaan eens het gaat opbrengen. Vandaag zitten ze nog vast in hun methodes. Maar het is fantastisch voor de bewustwording en om ons op een andere weg te zetten. Dat is naar mijn mening de grootste waarde van het voedselbosidee.”
En nu nog winstgevend worden
Er zijn vandaag al tientallen voedselbossen in Nederland. Aanvankelijk kwam daar een groot deel ideologie bij kijken. Nu zoeken ondernemers naar een commerciële en winstgevende aanpak, al dreigt het basisidee van een voedselbos daardoor soms verloren te gaan. “Wat uit het voedselbosidee komt, is vaak strokenteelt. Zodat het praktisch is voor de boer. Voedselbosmensen die projecten uitvoeren waar echt geld aan verdiend moet worden, halen de multilagen bosfunctie vaak uit elkaar. En dan heb je geen voedselbos meer. Noem het dan eerder alternatieve landbouw. Volgens mij zijn er vandaag niet zoveel echte voedselbossen in Nederland, maar veel varianten. Ik zie het voedselbos als een hele mooie basis die tot iets anders zal leiden.”
Wouter van Eck is het hier niet echt mee akkoord. De Stichting Voedselbosbouw ontwikkelt namelijk rationeel ingedeelde voedselbossen. Daarbij planten ze houtige soorten in rijen, die elkaar deels gaan overlappen als de struiken, bomen en klimmers verder uitgroeien. “Door de structuur in rijen zijn de oogsten makkelijk op te schalen naar grotere volumes. Strokenteelt is overigens een systeem voor akkerbouw en niet relevant voor voedselbosbouw. In een rationeel ingedeeld voedselbos bestaat de basis van het systeem juist uit een vruchtbare bosbodem met veel organisch materiaal, een beschut microklimaat en een gastvrije plek voor natuur. Onze stichting heeft in samenwerking met meerdere agrariërs inmiddels ruim 200 hectare areaal in ontwikkeling, waarop deze rationeel ingedeelde voedselbossen worden gerealiseerd.”
“Het is overigens niet ons streven om alle landbouwkavels in voedselbossen om te zetten. Al denken we zeker wel dat een aanzienlijk groter areaal voedselbossen goed is voor het klimaat, want het zorgt voor veel koolstofbinding en een betere waterhuishouding. En het draagt bij aan het herstel van natuurwaarden.”
Het combineren van verschillende producten in verschillende laagjes is eigenlijk niet nieuw. Heel wat mensen deden het vroeger ook al. Op hun erf hadden ze fruitbomen, groenten, misschien wat varkens. Ze waren ook voor een groot deel zelfvoorzienend. Met de jaren is de maatschappij doorontwikkeld, maar nu snakt men terug naar de tijd van toen. Al valt er moeilijk te weerstaan aan de druk van de huidige maatschappij.
“Ach, je vult het beeld in hoe je wil,” besluit Gilmore. “Er is geen goed of slecht. Het hoeft niet altijd binnen de lijntjes te zijn. We komen niet meer af van de global economy, maar we kunnen wel een slag draaien en bijvoorbeeld bewuster worden van onze omgeving en de natuur. Daarin kunnen voedselbossen zeker een rol spelen.”
Hoofdfoto: Emile van der Staak laat zich inspireren door voedselbos Ketelbroek, zoals bij dit gerecht rond kastanjetempeh en Chinese mahonie, barbecuesaus van pruimen en szechuanpeper.
